ସାମନ୍ତ ସ୍ମରଣେ - ୧

                              (ସାମନ୍ତଙ୍କ କୃତିର ବିଶେଷତ୍ବ)

                          ଲେ: ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ କୁଳମଣି ଷଡ଼ଙ୍ଗୀ, ଖଣ୍ଡପଡା

ଥରେ ଜଣେ ବନ୍ଧୁ ମତେ ପ୍ରଶ୍ନକଲେ 'ସାମନ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର କଣ ଏମିତି କରିଯାଇଛନ୍ତି? ଯେତେବେଳେ ପୃଥିବୀ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଚାରିପାଖେ ଘୂରିବାଟା ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ମତ ହେଲାଣି,ସେତେବେଳେ ପୃଥିବୀ ସ୍ଥିର ବୋଲି ସାମନ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଯୁକ୍ତି କରିବାର ମୂଲ୍ୟ କଣ ଅଛି?' ମୋର ଏହି ବନ୍ଧୁଙ୍କ ପରି ଅନ୍ୟ ଅନେକଙ୍କ ମନରେ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠିବା ସ୍ବାଭାବିକ।

ଏଠାରେ କହିରଖିବା ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ହେବ ଯେ ସାମନ୍ତଙ୍କ ଗବେଷଣାର ମୂଳବସ୍ତୁ ପୃଥିବୀର ଗତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନଥିଲା।

ଗ୍ରହ ନକ୍ଷତ୍ର ମାନଙ୍କ ଗତି ଓ ସ୍ଥିତିର ଦୃକ୍ ସିଦ୍ଧ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସ୍ଥିର କରିବା ଅବସରରେ ସେ ଏପରି ଧାରଣାରେ ଉପନୀତ ହୋଇଥିଲେ। ତା ହେଲେ ଏ ଦୃକ୍ ସିଦ୍ଧ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କଣ?

ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ ମନିଷୀଗଣ ନିଜର ଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ରହ,ନକ୍ଷତ୍ର ମାନଙ୍କର ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟ,ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଗତି ଏବଂ ସ୍ଥିତି ନିରୂପଣ କରି ଯାଇଛନ୍ତି।

ପିତାଙ୍କଠାରୁ ଫଳିତ ଜ୍ୟୋତିଷରେ ସମ୍ୟକ ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରିଥିବା ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ପିଲାବେଳୁ ଗଣନାକରି ଜାଣି ପାରିଲେ ଯେ ସ୍ବଚକ୍ଷୁରେ ଗ୍ରହ, ନକ୍ଷତ୍ରଙ୍କ ଗତିଓ ସ୍ଥିତି ଅନୁଶୀଳନକରି ଯେଉଁ ଦୃକ୍ ସିଦ୍ଧ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ମିଳୁଛି, ତାହା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ ମାନଙ୍କ ଗଣନାଠାରୁ ପୃଥକ। ଫଳରେ ପୂରାତନ ପଞ୍ଜିକାରେ ଥିବା ଦିନ, ଦଣ୍ଡ, ଲିତା ଆଦିରେ ପ୍ରଭେଦ ତଥା ଭୁଲ୍ ଦେଖାଯାଉଛି। ଫଳତଃ ପାଜ୍ଞି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ହିନ୍ଦୁସମାଜର ବିବାହ,ବ୍ରତ,ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ପାଳନରେ ଘୋର ବିଭ୍ରିଟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି। ତେଣୁ ସାମନ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଘୋର ଅଧ୍ୟବସାୟ କରି,ରାତି,ରାତି ଅନିଦ୍ରାରହି ଦୁଇଖଣ୍ଡି ବାଉଁଶ କାଠି ସାହାଯ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ଗ୍ରହ,ତାରା ମାନଙ୍କର ଗତି ଓ ସ୍ଥିତି ନିରୂପଣ କରି ଦୃକ୍ ସିଦ୍ଧ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ ଦିନ,ଦଣ୍ଡ,ଲିତା ଆଦି ନୀର୍ଣୟ କରିଥିଲେ। ସେଥିପାଇଁ ତାଙ୍କପାଖରେ କୌଣସି ଯନ୍ତ୍ରପାତି ନଥିଲା। ଦୂରବୀ କ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରଟିଏ ମଧ୍ୟ ନଥିଲା। ପରବର୍ତି ସମୟରେ ରେଭେନ୍ଶା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ଗଣିତ ଓ ବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟାପକ ଯୋଗେଶ ରାୟଙ୍କ ପାଖରେ ଦୂରବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରଟିଏ ଦେଖି କହିଥିଲେ`ଆହା! ଆଗରୁ ହେଲେ ମୁଁ ଏମିତି ଯନ୍ତ୍ରଟିଏ ପାଇଥାନ୍ତି '।

ସାମନ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରଙ୍କର ଏହି ବିଶୁଦ୍ଧ ଗଣନାର ଫଳ ସ୍ବରୂପ

ଆଗାମୀ ହଜାର,ହଜାର ବର୍ଷପାଇଁ ବିଶୁଦ୍ଧ ପଞ୍ଜିକା ଗଣନା କରାଯାଇ ପାରୁଛି। ପ୍ରତି ଓଡିଆର ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ସମସ୍ତ ନୀତି ନିୟମ ସାମନ୍ତଙ୍କର ଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ ପଞ୍ଜିକା ଦ୍ବାରା ନିରୂପିତ କରାଯାଇଥାଏ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଦର୍ପଣ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ପୃଥିବୀ ଚାରିପାଖରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଘୂର୍ଣନକୁନେଇ ସାମନ୍ତ ଅକାଟ୍ୟ ଯୁକ୍ତି ପରିବେଷଣ କରିଛନ୍ତି।

ତାଙ୍କ ଯୁକ୍ତି ଅନୁଯାୟୀ ପୃଥିବୀ ଚାରିପାଖରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ

ଗ୍ରହ ସହିତ ଘୂର୍ଣନ କରୁଅଛି।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଦର୍ପଣ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଗ୍ରନ୍ଥ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ ମଣି ମଧ୍ୟ।

ଏ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସାମନ୍ତଙ୍କର ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ଅଗାଧ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟର ପ୍ରତିଫଳନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ତତ୍କାଳୀନ ଓଡିଶାରେ ସାମନ୍ତଙ୍କପରି ଆଉ କେହି ସଂସ୍କୃତ ପଣ୍ଡିତ ନଥିଲେ।

କ୍ରମଶଃ....